Compensatiestrategieën in de klas
Edith de Vries

Compensatiestrategieën worden gebruikt om tekortkomingen in de vreemde taal te compenseren. Als men niet aan een woord of uitdrukking kan komen, kan met behulp van deze strategieën toch zijn boodschap overbrengen en de communicatie in stand houden.
Het gebruik van deze strategieën verschilt per gebruiker en per situatie. Dat wil zeggen dat er situaties zijn die meer precieze formulering vragen dan andere situaties. De spreker kan er voor kiezen meer of juist minder strategieën te gebruiken afhankelijk van de noodzaak. Hiernaast spelen de durf en het taalniveau van de spreker een belangrijke rol in het al dan niet kiezen van een compensatiestrategie.

Compensatiestrategieën onderwijzen:

Omdat leerlingen ook in hun moedertaal compensatiestrategieën gebruiken en er baat bij hebben, kunnen we ze erop wijzen dat het ook het geval is bij een vreemde taal. Hierna gaan de leerlingen ermee oefenen en vervolgens worden ze gestimuleerd om deze strategieën in vrijere situaties te gebruiken. Dit kan door oefeningen waarbij ze, met behulp van deze strategieën, communicatief handelen en hun boodschap kunnen overbrengen.

Dit soort oefeningen kan impliciet aan de orde komen vooral als de doeltaal de voertaal is. Het kan regelmatig voorkomen dat de leerlingen in hun communicatie in de klas niet aan een woord of uitdrukking komen en dit vervolgens compenseren door het bedoelde voorwerp bijvoorbeeld te omschrijven om te noemen waar dit voor wordt gebruikt.

Hiernaast is het ook zaak om expliciet aandacht te besteden aan het aanleren van compensatiestrategieën.  Afhankelijk van het niveau worden de strategieën aangeboden door te beginnen met eenvoudige strategieën en vervolgens de moeilijkheidsgraad steeds te verhogen.

Oefeningen voor het leren gebruiken van compensatiestrategieën:

Oefenen met leren gebruiken van compensatiestrategieën kan de volgende stappen nemen:

1.       Bewustwording:
In deze fase worden de leerlingen bewustgemaakt van het feit dat gebruikmaken  van compensatiestrategieën nuttig is en dat deze uitstekende manieren zijn om problemen in de communicatie op te lossen.
  

2.       Basisstrategieën:
Na de bewustwording van de baat van het gebruiken van deze strategieën worden in eerste instantie de taalelementen die hiervoor nodig zijn aangeleerd. Leerlingen gaan in de vreemde taal oefenen bijvoorbeeld met uitdrukkingen of vragen die ze kunnen stellen als ze de betekenis van een woord niet kennen. Dit soort zinnen kunnen gedurende het schooljaar in de klas gebruikt worden om aan te geven dat ze een woord niet begrijpen of zijn er niet in geslaagd om het te vinden.

3.       Oefenen met grammatica items:
Bij het oefenen van compenserende strategieën, kunnen er grammaticale constructies die hierin vaak voorkomen geoefend worden, zoals het gebruik van betrekkelijke bijzinnen bij het omschrijven van personen of voorwerpen. Deze grammaticale onderwerpen worden zowel impliciet als expliciet behandeld.

4.       Kiezen tussen strategieën:
Hier gaan de leerlingen oefenen met het kiezen en toepassen van bepaalde strategieën. Een leerling gaat bijvoorbeeld een plaatje, een woord of een voorwerp beschrijven en de andere leerling wijst het aan.

5.       Oefenen met uitdrukkingen:
Wat in de eerdere fase is geoefend met woorden en plaatjes wordt in deze fase geoefend met uitdrukkingen. De ene leerling zegt een uitdrukking in het Nederlands en de andere leerlingen zegt het in de doeltaal.

6.       Fillers:
Fillers zijn handige stopwoordjes die men tijdens een dialoog kan gebruiken als hij tijd nodig heeft om na te denken en om een woord te vinden. De meest gebruikte fillers in het Frans zijn: eh bien, bon, ça dépend, je ne sais pas,…
 

7.       Strategie binnen dialoog:Dit is een iets realistischer stadium waarin leerlingen compensatiestrategieën gaan inzetten in geleide dialogen. Er zijn situaties die vrijwel in alle vreemde talen voorkomen en waarin bepaalde compensatiestrategieën worden gebruikt. De docent gaat deze situaties uitzoeken en er spreekoefeningen van maken met als doel deze strategieën te oefenen (de leerling voert een koopgesprek in een supermarkt waarbij naar een bepaald product wordt gezocht waarvan hij de naam niet weet).
  

8.       Gebruik van strategieën en reflectie in vrije productie:De leerlingen gaan hier oefenen met het inzetten van compensatiestrategieën in vrijere situaties. Hiernaast wordt van andere leerlingen verwacht om op te letten of hun klasgenoten al dan niet compensatiestrategieën hebben gebruikt, en vervolgens deze te noemen.
 

9.       Toetsing:

Als er aandacht is besteed bij gespreksvaardigheid aan compensatiestrategieën tijdens de lessen, is het vanzelfsprekend om deze ook te toetsen. Bij een toets gespreksvaardigheid kan de docent letten op het gebruik van deze strategieën om eventuele gebreken en tekortkomingen te compenseren.

Samenvattend kunnen we zeggen dat het zaak is om aandacht te besteden aan compensatiestrategieën bij het aanleren van een vreemde taal gezien de baat die de leerlingen hierbij krijgen vooral als ze nog niet over genoeg vocabulaire in de doeltaal beschikken. Bovendien raken ze hierdoor gemotiveerd om te praten hetgeen hun zelfvertrouwen vergroot en hun vordering ten goede komt. Het is wel de taak van de docent om extra aandacht hieraan te besteden vooral als de gebruikte leergang geringe mogelijkheden biedt.